«Մհեր Մկրտչյան թատրոնի հանդիսատեսը գիտի` ուր է գալիս եվ միշ'տ է գալիս»
Ուղիղ երկու տասնամյակ առաջ` 1986 թ. հայոց թատրոնի «արգանդը եղավ սրբորեն բեղուն»։ Մհեր Մկրտչյանի բեմադրած Մ. Պանյոլի «Հացթուխի կինը» ներկայացումով իր արժեքավոր գոյությունն ազդարարեց մի նոր թատրոն։ Հայոց բեմի մեծ երախտավոր Վարդան Աճեմյանի անունը կրող արտիստական թատրոնը ծնունդ առավ հայոց թատերարվեստի և կինոարվեստի մեկ այլ երախտավորի` Մհեր (Ֆրունզե) Մկրտչյանի ջանքերով։
Աոաջին ներկայացման մեջ գլխավոր դերն ինքը խաղաց։ Ավա~ղ, դա նրա վերջին բեմելը եղավ, վերջին խաղը, նրա կարապի երգը։ Ձեռնարկել էր Լևոն Շանթի «Կայսրը» պիեսի բեմականացումը։ Կտոր էր հայթայթել, արդեն կոստյումներն էր մտմտում։ Չհասցրեց։ 1993-ին ընդհատվեց ՄԵԾ ԴԵՐԱՍԱՆԻ, ՄԵԾ ՈՂԲԵՐԳԱԿԻ, ՄԵԾ ՄԱՐԴՈԻ կյանքը։ Մի վիթխարի տարածություն, մի անչափելի տարածություն բեմի վրա, էկրանին, մարդկանց սրտերում դատարկ մնաց։
Դա նրա՝ Մհեր Մկրտչյանի տեղն էր, որինքըևմիայն ինքը կարող էր լցնել։
Արտիստի մահից հետո պատշաճ պիտի լիներ իր հիմնած մշակութային օջախը իր անունով վերանվանելը։ Եվ մահվանից ի վեր այն այդպես էլ կոչվում է` «Մներ Մկրտչյան արտիստական թատրոն»։
... Հետո վատ, դժվար, տխուր օրեր եկան, և ժամանակների խորշակը սուրաց-անցավ թատրոնի վրայով։ Որոշ ժամանակ այս մշակութային օջախի գործունեությունը դադարեց։ Ներսում ի՞նչ կար-չկար ՝ թալանեցին-տարան։ Հետո էլի լավ ժամանակներ եկան, հնարավորություններ բացվեցին, բարի կամք դրսևորվեց` թատրոնը նորովի կազմակերպելու-վերականգնելու։ Ո՞վ կարոդ էր ավելի սրտացավ, ավելի հոգածու լինել այս թատրոնի նկատմամբ, քան նա, ում վրա էլ հենց կանգ առավ քաղաքապետարանի ընտրությունը։ Իսկ ընտրությունը երիցս ճիշտ էր կատարված։ Մհեր Մկրտձյան թատրոնի տնօրեն ե գեղարվեստական ղեկավար նշանակվեց մեկ ուրիշ ժողովրդական արտիստ, մեկ ուրիշ Մկրտչյան. ոչ այլ ոք, եթե ոչ նույն արգանդից ծնված, ստեղծագործական նույն բովով անցած նրա եղբայրը. նույն ինքը` Ալբերտ Մկրտչյանը։
Այդպես էլ եղբայրաբար, սիրով դեպի եղբայրն ու նրա մեծ արվեստը, Ալբերտ Մկրտչյանը տեր կանգնեց թատրոնին։ Ուզեց շարունակել եղբոր գործը, նրա անելիքներն ու երազանքները ավարտին հասցնել։ «Սհերը երազում էր ունենալ այնպիսի թատրոն, ինչպիսին ինքն էր ուզում։ Ես դա իրականություն դարձրեցի։ Ինձ ոգևորում էին Հենրիկ Մալյանը, Սոս Սաոզսյանը»։
2000-ին թատրոնի խարխուլ շենքն ընդգրկվեց մշակութային օջախների նորոգման Լինսի ծրագրում։ Եվ, իհարկե, դարձյալ Ալբերտ Մկրտչյանի ջանքերով։ Բարենորոգված թատրոնը 2004-ի կեսերին արդեն հանդիսատեսին ներկայացավ Մարկեսի «Սիրային նախատինք բազկաթոռին նստած ամուսնուն» պիեսի բեմադրությամբ։ Ապա, հաջորդաբար` Անույի «էվրիդիկե», Սամվել Խալաթյանի «Աքլորականչ», «Վերջին ծաղրածուն», Ֆռեշետի «ժանը և Բիատրիսը» բեմադրությունները։
Մեկուկես տարում 8 ներկայացում հաջողված, ջերմ ընդունելություն գտած, հանդիսատեսի ճաշակը բավարարող։ Ընդամենը տասը դերասանով և չորս տասնյակի հասնող աշխատակագմով հաջողվել է լուծել մեր ժամանակների թատրոնի համար շատ կարեոր մի խնդիր. դառնալ ճանաչելի ու հանդիսատես ունենալ։ Մհեր Մկրտչյան թատրոնը հանդիսատեսի խնդիր չունի։ Հանդիսատեսը գիտի՝ ուր է գալիս, ինչու է գալիս ե մի՛շտ է գալիս։ Ո՞վ է այս թատրոնի հանդիսատեսը։ Մեծ դերասանի երկրպագունե՞րը։ Ասացեք, խնդրեմ, իսկ ո՞վ նրա երկրպագուն չէ։ Ողջ ժողովուրդն է երկրպագում սիրելի դերասանին` մեծով-փոքրով, ահել-ջահելով։ ժողովուրդը նաև Մկրտչյան երկու անհատականություններին տեսնում է մեկի մեջ, և որքան ժամանակի իմաստով Մհերը հեռանում է, այնքան ահագնանում է նրա կարոտը, այնքան ժողովուրդն ուզում է մոտենալ նրան։ Ահա թե ինչու «Հացթուխի կինը» վերաբեմադրելիս Ալբերտ Մկրտչյանը երկար ժամանակ մտատանջության մեջ էր, ո՞վ պիտի խաղա Մհերի դերը։ Նա համոզված էր, որ Մհերի խաղը տեսած հանդիսատեսը ոչ մի այլ դերակատարում չի ընդունելու, եթե նույնիսկ դա լինի ոչ պակաս կամ ավելի տաղանդավոր։ Ի վերջո լուծումը գտնվեց. դերը զուգակցել Մհերի տեսապրոյեկցիայով` այդպիսով նրան «ներկա» դարձնելով ներկայացմանը։
Այս ներկ՚այացմամբ թատրոնը հյուրախաղերի մեկնեց Հայաստանի մարգեր ու քաղաքներ։ Եվ դա էլ` Մհերի «դրդմամբ»։ «Արգենտինայում իմ ձեռքն ընկավ մի տետր, որտեղ Մհերը նշել էր Հայաստանի բոլոր գյուղերի անունները։ Չկա մի այնպիսի վայր, որտեղ նա իր խաղով հանդես չի եկել։ Ես պիտի պահեի նաե նրա այս սկզբունքը` արվեստը հասցնել ժողովրդին»,– ասում է Ա. Մկրտչյանը։
Ի պահպանումն դրա, ներկայացումներին բարեգործաբար հրավիրվում են պատերազմի վետերաններ, զոհվածների ընտանիքի անդամներ, ազատամարտիկներ:
Բեմադրությունների ընտրությունը նույնպե՞ս պայմանավորված է դերասանի նախասրություններով։ «Ոչ այնքան։ ժամանակները փոխվել են, – հիմնավորում է մեր զրուցակիցը։
– Մենք կպահպանենք Մհեր Մկրտչյան արտիստի արվեստի ավանդույթները՝ նորի համադրումով։ Իսկ հիմքը պետք է լինի աճեմյանական, գուլակյանական ռեալիստական թատրոնը»։
Երազում էր աշխատել երիտասարդների հետ։ Նրա այս ցանկությունը թատրոնում ոսկե կանոն է դարձել։ Տանտերն ասում է՝ դերասանների 95 տոկոսը երիտասարդներ են, որ օր-օրի բացվում են և նրանցով միայն հիանալ կարելի է։ Նրանք այս թատրոնի հետ պիտի ծերանան։ Հիանալ կարելի է ողջ աշխատակագմով. «Ես ընտրում եմ բարի մարդկանց։ Թատրոնը մի ընտանիք է, ջերմ օջախ, միմյանց ու թատրոնին նվիրված մարդիկ են հավաքվել այստեղ»: Բարությունը Մկրտչյաններին Աստծուց է տրված։ «Երկուսս էլ ապշելու բարի ենք, երկուսս էլ աշխարհին բարի աչքով ենք նայում։ Մհերը մինչև վերջ էր բարի»։ Բարությունը թատրոնի մթնոլորտի հիմնական բաղադրիչն է դարձել և հզորանալով՝ վերածվել բարեկրթության։ Այս թատրոն մտնողը զգում է, որ մշակութային օջախ է եկել։ Մթնոլորտն այստեղ այդպիսին է՝ բարեկիրթ։ Դռնապանի բարևից, պարզ մի հարցի պատաասխանից սկսած։
Կինո՞, թե՞ թատրոն. 21-րդ դարում և այդուետ որի՞ն է վիճակված հաստատուն գոյություն։ «Կինո չկար, թատրոն կար հազարամյակներ առաջ։ Կյանքն, ինչպես էլ վերափոխվի, թատրոնը իր տեղը միշտ կունենա, կմնա, որովհետև մարդու հոգու մեջ է, մարդու հոգու հետ է»։
Թատրոնի հավատավորն ինչպե՞ս է պատկերացնում մշակութային այս օջախի ապագան մեկ-երկու տասնամյակ հետո։ «Նվիրյալները` դերասան, թե տեխնիկական աշխատող, կմնան։ Փոփոխություններ կլինեն, շոուներ, այլ մատուցումներ, բայց էությամբ, բովանդակությամբ թատրոնը կմնա այնպիսին, ինչպխփն հիմնադրվել է»։
Մնում է վերստին փաստել, որ Մհեր Մկրտչյան արտիստական թատրոնը լուծել է իր գերխնդիրը։ Թատրոնը կա հանդիսատեսի ընկալումներում, թատրոնը վերածննդի ճանապարհ է ելել։ Այժմ թևակոխել է մի փուլ, երբ արդեն բարձունքի պիտի հասնի։ Բարձունք, որի ստորոտից մինչև գագաթն ի վեր հպարտ ու հաստատուն կանգնած են Մհեր և Ալբերտ Մկրտչյան եղբայրները, երկու անվանի արվեստագետները, սիրված դերասանն ու կինոգործիչը։
Մշեցի Մուշեղի երկու որդիները...
Սուսաննա ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ
23-29 մարտի 2006թ.
«ԱՎԱՆԳԱՐԴ»